नागपंचमी: एका पवित्र सणात नागांची पूजा करणे

नागपंचमी: एका पवित्र सणात नागांची पूजा करणे

नागपंचमी हा सण भारताच्या बहुतांश भागात हिंदूंद्वारे साजरा केला जातो. श्रावण महिन्यातील पंचमीला नागपंचमी साजरी 
केली जाते. या दिवशी ते नागा देवता (कोब्रास) ची पूजा करतात. हिंदू पौराणिक कथांमध्ये नागांना दैवी मानले जाते.
लोक मंदिरात जाऊन सापांची पूजा करतात. सर्व वाईटांपासून त्यांचे रक्षण करण्यासाठी ते दूध आणि चांदीचा नाग अर्पण 
करतात. उपवासही करतात. हा सण भगवान श्रीकृष्णाने कालिया या सर्पाचा पराभव केल्याच्या दिवशी साजरा केला जातो.

नागपंचमी तारखा:
2022: 02 ऑगस्ट, 2022 (मंगळवार)
2023: 21 ऑगस्ट, 2023 (सोमवार)

दुसर्‍या आख्यायिकेनुसार नागपंचमी हा सण हिंदू नागांना आदर देण्यासाठी साजरा करतात. नागापंचमीला पूजले जाणारे 
पाच नाग म्हणजे अनंत, वासुकी, तक्षक, कर्कोटक आणि पिंगला. एका पुराणकथेनुसार ब्रह्मदेवाचा मुलगा कश्यप याला 
चार बायका होत्या. कश्यपाच्या पहिल्या पत्नीने देवांना, दुसरीने गरुडांना, तिसरीने नागांना आणि चौथीने दैत्याला जन्म 
दिला. कश्पाच्या तिसर्‍या पत्नीचे नाव कद्रू होते, जिने नागांना जन्म दिला. त्यामुळे नागांना कद्रूजा असेही म्हणतात. ते 
पाताळ-लोकाचे राज्यकर्ते होते. अनंत, वासुकी, शेष, पद्म, कंवल, कर्कोटक, कालिया, अस्वतार, तक्षक, संखपाल,
धृतराष्ट्र आणि पिंगल हे पुराणात उल्लेखित प्रमुख कोब्रा साप आहेत. काही इतिहासकार असे सांगतात की हे साप 
नसून,विविध प्रदेशातील नागराजे होते ज्यात विसर्जन शक्ती आहे.

नागपंचमी हा नागांचा सण श्रावण महिन्यातील पाचवी तिथीला साजरा केला जातो. लोक सापांना समर्पित असलेल्या 
मंदिरांना भेट देतात आणि त्यांची पूजा करतात.शिवमंदिरे ही पूजेसाठी पसंतीची ठिकाणे आहेत कारण साप त्यांना प्रिय 
मानले जातात दक्षिण भारतात,लोक साप देवाचे स्वागत करण्यासाठी घराच्या प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूला शेणाचा वापर 
करून सापांच्या प्रतिमा तयार करतात.काही लोक एंथिल्सच्या छिद्रांमध्ये लपलेल्या सापाची पूजा करण्यासाठी जातात.
 नाहीतर "गंध" (सुगंधी रंगद्रव्य),"हळदी-कुंकुम" (हळद),"चंदन" (चंदन) आणि "केसर" (केशर) मिसळून 
पाच हूड साप बनवला जातो आणि धातूच्या ताटात ठेवून त्याची पूजा केली जाते.या दिवशी नागाची पूजा करण्याची ही
प्रथा पुढील कथेशी संबंधित आहे.

अनंतकाळचे प्रतीक असलेला हजार डोके असलेला शेष नाग हा भगवान विष्णूचा पलंग आहे. याच पलंगावर भगवान 
एकाविश्वाच्या विघटनाच्या आणि दुसऱ्या विश्वाच्या निर्मितीच्या दरम्यान विराजमान होतात. सापाची कातडी मारण्याच्या
सवयीमुळे हिंदूंचा त्याच्या अमरत्वावर विश्वास आहे.

जैन आणि बौद्ध धर्मात सापाला दैवी गुण असलेले पवित्र मानले जाते.असे मानले जाते की एका कोब्रा सापाने बुद्धांचे 
प्राण वाचवले आणि दुसर्‍याने जैन मुनी पार्श्वनाथ यांचे रक्षण केले.या श्रद्धेचा पुरावा म्हणून आज आपल्याला मुनी 
पार्श्वनाथांच्या मूर्तीच्या डोक्यावर एक मोठा नाग कोरलेला आढळतो. मध्ययुगीन भारतात अनेक हिंदू मंदिरांच्या 
भिंतींवर सापांच्या आकृत्या कोरल्या किंवा रंगवल्या गेल्या. अजिंठा येथील लेण्यांमध्ये नागपूजेच्या विधींच्या प्रतिमा
आढळतात.

नागांना भगवान शिव प्रिय आणि आशीर्वादित करतात अशी प्राचीन धार्मिक श्रद्धा आहे. म्हणूनच, तो नेहमी आपल्या 
गळ्यात अलंकार म्हणून परिधान करतो. श्रावण महिन्यात येणारे बहुतेक सण हे भगवान शिवाच्या स्मरणार्थ साजरे केले
जातात, ज्यांचे आशीर्वाद भक्तांकडून मागितले जातात आणि परमेश्वरासोबतच नागांचीही पूजा केली जाते. विशेषत: 
नाग-पंचमीच्या दिवशी जिवंत कोब्रा किंवा त्यांच्या चित्रांना पूजनीय केले जाते आणि त्यांची चांगली इच्छा मिळविण्यासाठी
धार्मिक अधिकार केले जातात.

नागपंचमी कथा आणि पूजा:
नागपंचमी संपूर्ण भारतात साजरी केली जाते; तथापि, उत्तरेपेक्षा दक्षिणेत जास्त उत्सव दिसतात. मुंबईपासून सुमारे 400
किलोमीटर (अंदाजे 250 मैल) अंतरावर असलेले बाल्टिस शिराळे हे गाव सर्व सोहळ्यांपैकी सर्वात उत्कृष्ट उत्सव 
आयोजित करते.अहवालानुसार,जगातील सर्वात मोठा सापांचा संग्रह बाल्टिस शिराळे येथे आढळतो.जिवंत सापांची पूजा 
करण्यासाठी जगभरातून पर्यटक गावात जमतात. विशेष म्हणजे सापांचे विष काढले जात नसतानाही कोणालाही 
चावा घेतलेला नाही.

नागपंचमी दरम्यान उपासनेच्या इतर लोकप्रिय क्षेत्रांमध्ये आंध्र प्रदेशातील आदिशा मंदिर, केरळमधील नागराज मंदिर,
चेन्नईमधील नागथम्मन मंदिर आणि जयपूरमधील हरदेवजा मंदिर यांचा समावेश होतो.बंगाल आणि आसाम आणि 
ओरिसाच्या काही भागांमध्ये मानसाच्या आशीर्वादाने, नागांची राणी तिची पूजा करून शोधली जाते. नागपंचमीच्या वेळी
बंगालच्या बहुतांश भागात सापांची राणी मानसाची पूजा केली जाते. सापांच्या हानिकारक प्रभावापासून संरक्षण मानसाच्या
उपासनेद्वारे शोधले जाते जे सर्पांच्या संपूर्ण कुळावर सर्वोच्च राज्य करतात. या प्रसंगी सर्पमित्रांनाही त्यांच्या बासरींवर 
लिलटिंग आणि मधुर सूर वाजवून सर्प राणीचे आवाहन करण्याची विनंती केली जाते. पंजाबमध्ये नाग-पंचमीला गुग-नवमी
या नावाने ओळखले जाते.

या दिवशी ज्या लोकांच्या कुंडलीत सर्प दोष किंवा कालसर्प योग आहे त्यांनी शिव मंदिरात चांदीच्या नागाची जोडी दान
करावी आणि भगवान शंकराची पूजा करावी.

 येथे पहादहीहंडीचा इतिहास आणि महत्त्व